Jólakötturinn

Jólakötturinn mætir á Lækjartorg

Laugardaginn 18. nóvember klukkan 17:00 verður kveikt á ljósunum á jólakettinum á Lækjartorgi. Dóra Björt Guðjónsdóttir oddviti Pírata mun bjóða köttinn velkominn á torgið.

Kór mun syngja nokkur jólalög og hjónin Grýla og Leppalúði verða á staðnum. 

Þið kannist við jólaköttinn,

– sá köttur var gríðarstór.

Fólk vissi ekki hvaðan hann kom

eða hvert hann fór.

Hann glennti upp glyrnurnar sínar,

glóandi báðar tvær.

– Það var ekki heiglum hent

að horfa í þær.

Jólakötturinn er ein af best þekktu íslensku jólavættunum. Hann er gríðarstór, eins og segir í löngu kvæði Jóhannesar úr Kötlum um þessa óvætt sem er sögð leggja sér þá til munns sem ekki fá nýja flík fyrir jólin. Það kallast að fara í jólaköttinn og eins gott fyrir bæði börn og fullorðna að forðast þau grimmu örlög, t.d. með því að vinna sér inn fyrir þótt ekki væri nema einu sokkapari. Jólakötturinn minnir á svipaðar dýravættir á öðrum Norðurlöndum og á ættir að rekja til þeirra, svo sem jólahafursins sem margir Íslendingar þekkja líka.

Í dag er því oft haldið fram að jólakötturinn sé heimilisdýr Grýlu og Leppalúða en ómögulegt er að segja hvort hann eigi í raun heima hjá þeim eða hvaðan hann eiginlega kemur. Hitt er víst að við getum öll hjálpast að við að tryggja það að enginn þurfi að fara í gin kisu, ef hún er þá í raun og veru til. Hvað sem um það má segja lifir hún allavega góðu lífi í þjóðsögum og kvæðum sem munu vonandi halda áfram að skemmta okkur – og hræða – um ókomna framtíð.

Hvort enn er hún til veit ég ekki,

– en aum yrði hennar för,

ef allir eignuðust næst

einhverja spjör.

Þið hafið nú kannske í huga

að hjálpa, ef þörf verður á.

– Máske enn finnist einhver börn

sem ekkert fá.

Máske, að leitin að þeim sem líða

af ljós-skorti heims um ból,

gefi ykkur góðan dag

og gleðileg jól.

Vísurnar hér að ofan eru úr kvæðinu „Jólakötturinn“ eftir Jóhannes úr Kötlum. Það er að finna í bókinni Jólin koma.

Í öðru bindi þjóðsagnasafns Jóns Árnasonar segir um jólaköttinn:

Þó gátu menn ekki notið jólagleðinnar með öllu áhyggjulausir því auk jólasveinanna var það trú að óvættur væri á ferð sem kallaður væri jólaköttur. Hann gerði reyndar engum þeim mein sem eignuðust einhverja nýja flík að fara í á aðfangadagskvöldið, en hinir sem ekkert nýtt fat fengu „fóru allir í jólaköttinn“ svo hann tók þá eða að minnsta kosti jólarefinn þeirra og þótti þá góðu fyrir goldið ef kötturinn gerði sig ánægðan með hann.

Reykjavík er ein af Bókmenntaborgum UNESCO.